کشاورزی در فضای باز

محصولات قابل کشت در مهرماه با توجه به مقاطع زمانی در تقویم کشاورزی ایران دارای اهمیت است. در این ماه، شرایط اقلیمی کشور به‌تدریج از گرمای تابستانی فاصله گرفته و با کاهش دما، شروع بارش‌ها و افزایش رطوبت، بستر مناسبی برای کشت بسیاری از محصولات فراهم می‌شود. در مناطق مختلف کشور، نوع خاک، الگوی بارندگی، دسترسی به منابع آبی و دمای شبانه‌روزی تعیین‌کننده نوع کشت در مهرماه هستند.
در ادامه، به‌صورت جامع و تفصیلی، محصولات قابل کشت در مهرماه در ایران را بر اساس نوع کشاورزی (آبی، دیم، گلخانه‌ای و هیدروپونیک) بررسی می‌کنیم.

کشاورزی در فضای باز

کشاورزی سنتی یا فضای باز در مهرماه به دو شیوه‌ی اصلی کشت آبی و کشت دیم انجام می‌شود. تفاوت این دو روش در منبع تأمین آب و نوع گیاهان قابل کشت است.

کشاورزی آبی در مهرماه

در کشاورزی آبی، آبیاری منظم و کنترل‌شده نقش اصلی را دارد. با وجود کاهش دمای روز و شب، هنوز خاک در بسیاری از مناطق گرم ایران شرایط مطلوبی برای جوانه‌زنی دارد.

محصولات مناسب کشت آبی در مهرماه

گندم آبی
در مناطق سرد و نیمه‌سرد مانند آذربایجان‌ها، کردستان، همدان و کرمانشاه، کاشت گندم آبی از اواخر مهر آغاز می‌شود. در مناطق گرم‌تر (خوزستان، فارس، کرمان)، این کشت معمولاً به آبان موکول می‌شود.
گندم آبی نیازمند خاک حاصل‌خیز و آبیاری منظم در مراحل اولیه رشد است. انتخاب بذر مناسب مانند رقم‌های “پاسند”، “پیشگام” یا “سرداری” بسته به منطقه توصیه می‌شود.

جو آبی
یکی از مقاوم‌ترین غلات نسبت به سرما و شوری خاک. زمان کاشت مشابه گندم است و در نواحی با خاک نیمه‌سنگین عملکرد مطلوبی دارد.

کلزا
محصولی روغنی با ارزش اقتصادی بالا. بهترین زمان کاشت آن از اوایل مهر تا اواسط آبان است. کلزا به خاک مرطوب و تهویه‌دار نیاز دارد و در شمال کشور (گلستان، گیلان، مازندران) و غرب ایران عملکرد بالایی دارد.

سیر و پیاز
از مهم‌ترین محصولات زراعی پاییزه محسوب می‌شوند. در اغلب استان‌های کشور از مهر تا آبان قابل کشت‌اند.
- سیر: در مناطق سردتر زودتر کاشته می‌شود تا قبل از یخبندان ریشه‌زایی انجام شود.
- پیاز: در مناطق معتدل و جنوبی کشور مثل فارس و خوزستان کشت می‌شود.

چغندر قند پاییزه
کشت این محصول در مناطقی با پاییز طولانی و ملایم، مانند کرمانشاه و همدان، انجام می‌شود. محصول در بهار آینده برداشت می‌شود.

سبزیجات برگی زمستانه
از جمله اسفناج، جعفری، شنبلیله، گشنیز و شوید. در مناطق مرکزی و جنوبی، کشت این سبزی‌ها در مهر باعث برداشت پربار در آذر و دی می‌شود.

سیب‌زمینی پاییزه
مناسب مناطق جنوبی کشور است. در استان‌هایی مانند فارس، کرمان، خوزستان و بوشهر در مهر کاشته و در زمستان برداشت می‌شود.

کشاورزی دیم در مهرماه

در کشاورزی دیم، تأمین رطوبت مورد نیاز گیاه به‌وسیله‌ی بارش‌های طبیعی انجام می‌شود. بنابراین زمان کاشت در مهر باید طوری انتخاب شود که بذر قبل از بارش‌های پاییزی در خاک قرار گیرد تا از رطوبت استفاده کند.

محصولات مناسب کشت دیم در مهرماه

گندم دیم
مهم‌ترین محصول دیم ایران است. زمان کاشت معمولاً از نیمه مهر تا نیمه آبان متغیر است. بذرهای زودرس و مقاوم به خشکی مانند رقم “سارلند”، “آذر۲” یا “سایونز” پیشنهاد می‌شوند.

جو دیم
در مناطق دیم‌خیز غرب و شمال‌غرب کشور (کرمانشاه، کردستان، لرستان، زنجان) کشت می‌شود. گیاهی مقاوم به سرمای زمستان و بارندگی زیاد است.

نخود دیم
با تحمل بالا به خشکی، برای مناطقی با بارش ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر مناسب است. کشت آن از مهر تا آبان صورت می‌گیرد.

عدس دیم
گیاهی زودرس و مقاوم به سرما که در زمین‌های کم‌عمق نیز رشد می‌کند. در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی و کردستان رایج است.

گلرنگ دیم
محصولی روغنی و مقاوم به خشکی است که در خاک‌های کم‌عمق و مناطق خشک مرکزی و غربی ایران کاشته می‌شود.

باقلا دیم
در مناطق شمالی و مرطوب کشور مانند گیلان و مازندران از نیمه مهر قابل کشت است. این محصول در بهار برداشت می‌شود.

نکته: در کشاورزی دیم، عمق بذرکاری (۳ تا ۵ سانتی‌متر) و انتخاب زمین با قابلیت نگهداری رطوبت بالا اهمیت ویژه‌ای دارد.

کشت گلخانه‌ای در مهرماه

با کاهش دمای هوا و کوتاه شدن روزها، گلخانه‌ها نقش مهمی در تأمین محصولات تازه ایفا می‌کنند. در مهرماه، شرایط برای راه‌اندازی کشت‌های جدید یا جایگزینی کشت تابستانه فراهم است.

محصولات مناسب برای گلخانه در مهرماه:

گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای – یکی از پرفروش‌ترین محصولات، قابل کاشت در اغلب مناطق کشور.

خیار گلخانه‌ای – رشد سریع، نیازمند دمای بین ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد.

فلفل دلمه‌ای و تند – از مهر تا اردیبهشت محصول‌دهی مداوم دارد.

کاهو، ریحان، جعفری، شوید و سبزیجات برگی – مناسب گلخانه‌های کوچک و سیستم‌های نیمه‌اتوماتیک.

توت‌فرنگی گلخانه‌ای – کاشت نشا در مهر سبب برداشت در زمستان و بهار می‌شود.

کرفس، شاهی و سبزیجات معطر – رشد سریع و بازده اقتصادی بالا دارند.

توصیه: پیش از شروع فصل سرد، سیستم گرمایش و تهویه گلخانه را بررسی کنید. استفاده از پلاستیک‌های دو لایه یا پلی‌کربنات برای حفظ گرما توصیه می‌شود.

کشت هیدروپونیک (بدون خاک) در مهرماه

سیستم‌های هیدروپونیک، به دلیل کنترل دقیق تغذیه و رطوبت، در تمام فصول قابل بهره‌برداری هستند. با این حال، مهرماه به دلیل تعادل دمایی، یکی از بهترین زمان‌ها برای شروع کشت جدید است که در ادامه، محصولات پیشنهادی در مهرماه برای هیدروپونیک ارائه شدند:

کاهو و سبزیجات برگی (ریحان، شوید، جعفری، اسفناج، مرزه) – رشد سریع، بازار دائمی و هزینه تولید پایین.

توت‌فرنگی هیدروپونیک – آغاز کشت در مهر موجب برداشت مداوم از زمستان تا اواخر بهار می‌شود.

گوجه‌فرنگی و خیار هیدروپونیک – مناسب گلخانه‌های صنعتی با کنترل خودکار pH و EC.

نعناع و سبزیجات معطر – گزینه‌های اقتصادی برای بازارهای محلی و صادراتی.

توصیه فنی: تنظیم pH محلول غذایی بین ۵٫۵ تا ۶٫۵ و دمای ریشه در محدوده ۱۸ تا ۲۰ درجه برای دستیابی به رشد مطلوب ضروری است.

نکات کلیدی برای موفقیت در کشت مهرماه

تحلیل شرایط اقلیمی منطقه پیش از انتخاب محصول بسیار حیاتی است.

آماده‌سازی خاک با شخم عمیق، کود دامی پوسیده و آهک در مناطق اسیدی انجام شود.

در مناطق سردسیر، از پوشش‌های محافظ یا تونل‌های پلاستیکی برای سبزیجات استفاده کنید.

زمان کاشت دقیق را با توجه به اولین بارش پاییزی تنظیم نمایید.

برای کشاورزی آبی، مدیریت بهینه آب و کوددهی مرحله‌ای ضروری است.

در گلخانه‌ها، پایش دما، رطوبت و تهویه به‌صورت روزانه انجام شود.

در کشت هیدروپونیک، جلوگیری از تجمع نمک و تنظیم مداوم تغذیه اهمیت زیادی دارد.